Infrastruktura informacyjna

O łatwości dostępu do informacji w systemie logistycznym, a także szybkości wymiany informacji, decyduje sprawność infrastruktury informacyjnej, w trzech zasadniczych obszarach:

• standaryzacji informacji przekazywanych w łańcuchach logistycznych, która decyduje o otwartości systemów informatycznych;
• techniczno-organizacyjnych uwarunkowań wymiany informacji w łańcuchach logistycznych, tj. rozwoju technologii informatycznych i dostępności;
• zabezpieczania przekazywanych informacji przed dostępem osób nieupoważnionych i zagwarantowania ich wiarygodności.

Standaryzacja informacji wymienianych w łańcuchach logistycznych

Otwarte systemy informatyczne umożliwiają dostęp do informacji przez wszystkich partnerów zaangażowanych w przepływie informacji w łańcuchach logistycznych. Istotną rolę w ich stosowaniu odgrywa standaryzacja informacji o materiałach (produktach) i informacji zawartych w dokumentach (komunikatach). W latach siedemdziesiątych powstał międzynarodowy system identyfikacji produktów i wymiany informacji - EAN-UCC, który przyjął się jako światowy standard w obrocie towarowym i umożliwił automatyczną identyfikację towarów przy użyciu kodów kreskowych. Polska przystąpiła do systemu EAN w roku 1990, a Instytutowi Logistyki i Magazynowania powierzona została misja wdrożenia tego standardu w polskich przedsiębiorstwach. W 1999 roku 12 222 polskich firm przystąpiło do tego systemu i oznaczało swoje produkty unikatowym numerem przedstawionym w postaci kodu kreskowego.

Rys. 22. Dynamika wzrostu liczby przedsiębiorstw w Polsce kodujących produkty w systemie EAN-UCC [8]

Rośnie też liczba sklepów stosujących automatyczną identyfikację towarów w oparciu o kody kreskowe [8]. Ilustruje to rysunek 23.

Rys. 23. Szacowana liczba sklepów stosujących skanery wg [8]

Podstawową funkcją automatycznej identyfikacji na bazie kodów kreskowych jest ewidencja zakupów poprzez identyfikację towarów w terminalach kasowych, w celu pobrania ceny (ewentualnie innych niezbędnych danych, jak np. stawka VAT) z bazy danych. Z punktu widzenia logistyki ważny jest zakres innych zastosowań tego systemu. Przeprowadzone w Instytucie Logistyki i Magazynowania w ramach pracy [8] badania dały wyniki zobrazowane na rysunku 24.

Rys. 24. Główne dziedziny zastosowań kodów kreskowych [8]

Z rysunku widać, że dominują wyraźnie trzy obszary zastosowań, o charakterze ewidencyjnym. Są to ewidencja zakupów, sprzedaży i zapasów. Wciąż zbyt mały jest odsetek jednostek wykorzystujących system kodów kreskowych do automa-tycznego zamawiania.

W systemie EAN-UCC istnieją również standardy rozwiązań dostosowane do znakowania opakowań logistycznych (przykład etykiety na rys. 25). Etykieta logistyczna zawiera podstawowe informacje o zawartości opakowań logistycznych i umożliwia automatyczne wprowadzanie tych informacji do systemów informatycznych wszystkich partnerów uczestniczących w procesie dostawy towarów. W polskiej praktyce logistycznej etykieta ta ma jeszcze niestety tylko niewielkie zastosowanie.

Także, jak dotychczas ograniczone zastosowanie znajduje w Polsce inny standard w systemie EAN-UCC, kod lokalizacyjny, identyfikujący jednoznacznie przedsiębiorstwo. Jest on powszechnie stosowany w firmach korzystających z EDI (Elektronicznej Wymiany Dokumentów), których w Polsce jest jeszcze niewielka liczba.

Rys. 25. Przykład etykiety logistycznej, na której informacje o zawartości opakowania opisane tekstem otwartym, są dodatkowo zapisane w kodzie EAN 128, pozwalającym na automatyczne wprowadzenie danych do systemu informatycznego

Początek lat osiemdziesiątych rozpoczął na świecie szybki postęp w rozwoju technologii elektronicznego przesyłania informacji, skupiający się przede wszystkim na elektronicznej wymianie dokumentów w standardzie EDI. Technologia ta pozwala w znacznym stopniu skrócić czas wymiany informacji i redukuje konieczność korzystania z materiałów drukowanych. Dokumenty, takie jak zamówienia, listy przewozowe, faktury dotychczas wymieniane w formie drukowanej, teraz można taniej i szybciej przesyłać w formie dokumentów elektronicznych. Przykład ekranu komputera z zamówieniem w standardzie EDI przedstawiono na rysunku 26. W Polsce w 1999 roku z tej technologii korzystały głównie firmy motoryzacyjne (6 implementacji), które zostały do tego zobowiązane przez zagranicznych kontrahentów oraz banki (29 implementacji).

Rys. 26. Ekran zamówienia elektronicznego w podstandardzie EDI - EANCOM, którym identyfikacja produktu, dostawcy, klienta i miejsca dostawy zostały określone standardowymi kodami EAN-UCC

Ostatnio obserwuje się również stosunkowo szybką wymianę tradycyjnych systemów EDI na tańsze i efektywniejsze oparte na technologii internetowej, dostępne z racji na niskie koszty także dla małych i średnich przedsiębiorstw. Dostęp do Internetu umożliwiają standardowe protokóły komunikacji i proste w obsłudze narzędzia - przeglądarki internetowe.

Techniczno-organizacyjne uwarunkowania wymiany informacji w łańcuchach logistycznych

W systemie makrologistycznym zewnętrzne technologie komunikacyjne winny zapewniać sprawny przepływ informacji w całym łańcuchu dostaw. Należą do nich:

• technologie telekomunikacyjne, w skład których wchodzą sieci telefonii przewodowej i komórkowej;
• technologie informatyczne składające się z komputerowych sieci rozległych (internet) oraz sieci lokalnych;
• media elektroniczne rozumiane jako telewizja tradycyjna, kablowa i satelitarna.

W Polsce nastąpił w ostatnim dziesięcioleciu znaczny przyrost rynku telekomunikacyjnego i informatycznego, co przejawiło się:

• podwojeniem liczby abonamentów telefonicznych w porównaniu ze stanem w 1990 roku;
• uruchomieniem cyfrowej technologii w telekomunikacji;
• rozwojem sieci telefonii komórkowej.

W mijającym dziesięcioleciu za sprawą telefonii komórkowej, Internetu, światłowodów, przetwarzania sieciowego, zmienił się radykalnie obraz łączności. Gwałtowny rozwój tych form przekazu doprowadził do sytuacji że dominującym sposobem komunikowania się stał się nie głos a transmisja danych, w tym także logistycznych.

Pomimo tego znaczącego postępu Polska posiada jeszcze znaczne opóźnienie w stosunku do krajów rozwiniętych w zakresie infrastruktury informacyjnej. Największe zacofanie infrastruktury informatycznej występuje w telefonii przewodowej, będącej w gestii jednego operatora, Telekomunikacji Polskiej SA. Zdaniem ekspertów z UE, monopol TP SA spowodował, że w Polsce wciąż jest dwa razy mniej linii telefonicznych przypadających na jednego mieszkańca niż w najmniej rozwiniętych krajach UE. Lepsze wyniki odnotowuje się w tych dziedzinach, które poddane są wolnej grze rynkowej.

W ostatnich latach, oprócz TP SA, zaczynają na polski rynek wchodzić inni operatorzy, np. NETIA, co zmusiło TP SA do poszerzania swojej oferty o szereg nowych usług teleinformatycznych, takich jak:

• publiczna sieć teleinformatyczna POLPAK i stworzona w 1996 r. szkieletowa sieć transmisji danych POLPAK-T, która w dwa lata później uzyskała dostęp do zagranicznych sieci i dociera obecnie do 220 krajów; sieć ta wykorzystywana jest przez aplikacje EDI;
• sieć transmisji cyfrowej Octopus ISDN, wykorzystywana w transmisji telekonferencji i szybkich łączy komputerowych;
• publiczny system obsługi wiadomości POLKOM 400 oparty na standardzie X.400, obsługujący wiadomości, książkę adresową i wymianę dokumentów EDI;
• telekomunikacyjny system satelitarny VSAT, wykorzystywany w sytuacjach, w których nie ma dostępu do sieci telekomunikacyjnych stałych.

Globalną siecią informatyczną, której gwałtowny rozwój zdominował wszystkie pozostałe jest Internet. Polska przystąpiła do Internetu w 1991 roku. Internet nie jest jedną siecią, lecz związkiem wielu mniejszych sieci. Każdy komputer pracujący w dowolnej części Internetu może nawiązać łączność z dowolnym innym użytkownikiem sieci. Protokoły Internetowe dbają o to, aby odmienne właściwości poszczególnych podsieci były niewidoczne dla aplikacji Internetowych. Ta właściwość powoduje, że możliwe jest przenoszenie aplikacji z serwera internetowego do komputera użytkownika i dostosowanie informacji do istniejącego u niego środowiska.

W Polsce, według badań Akademii Ekonomicznej w Krakowie w roku 1999, struktura wykorzystania Internetu przedstawia się jak na rys. 27.

Rys. 27. Główne powody korzystania z Internetu

Z danych Ministerstwa Łączności wynika że pod koniec 1999 roku było w naszym kraju 2 mln użytkowników Internetu, a więc około 7% gospodarstw domowych, podczas gdy w krajach UE wskaźnik ten wynosi 23% a w USA 51%.

Globalny System Pozycjonowania (Global Positioning System) jest systemem nawigacji satelitarnej, składającym się z 24 satelitów Ministerstwa Obrony Stanów Zjednoczonych, rozmieszczonych w sześciu planach orbitalnych. System GPS dostarcza użytkownikom dokładnych informacji o czasie, położeniu i prędkości obserwowanego obiektu. W Polsce korzysta się już z GPS w systemach zabezpieczania pojazdów przed kradzieżą do lokalizacji skradzionego pojazdu, jak również w wojsku, gdzie siły zbrojne NATO lokalizują swoje wojska na obcym terenie. Nie wykorzystuje się jeszcze GPS do nawigacji i monitorowania ruchu pojazdów, ale pojawienie się tych aplikacji to sprawa najbliższych miesięcy.

Technologia WAP (Wireless Application Protocol) pozwalająca na korzystanie z Internetu za pomocą telefonów komórkowych pojawiła się w 1999 roku i wywołała zaraz duże zainteresowanie. Prognozy przewidują, że w roku 2003 więcej ludzi będzie korzystać z Internetu za pośrednictwem telefonów ko-mórkowych lub innych przenośnych terminali niż stacjonarnych komputerów. Technologia WAP pozwala zamienić telefon w przeglądarkę internetową. Ze względu na niewielki ekran telefonu komórkowego wymagane jest korzystanie ze specjalnie opracowanych serwisów, których ilość rośnie lawinowo. W Polsce istnieje już ponad 60 serwisów WAP, większość z nich dotyczy: informacji, biznesu, komputerów i Internetu.

Bezpieczeństwo przekazu informatycznego

Zapewnienie niezbędnej poufności i integralności informacji przesyłanych w sieci wymaga spełnienia trzech warunków:

• Szyfrowania, realizowanego różnymi technikami i metodami kryptograficznymi, uniemożliwiającego odczyt informacji przez nieupoważnione osoby. Tylko dwie strony znające odpowiednie klucze szyfrowania mogą kodować i odszyfrowywać przesyłane informacje.
• Monitorowania serwerów w celu upewnienia się, że zachowują swą integralność. Ochronę serwera zapewnia się przez ich separację od wpływów zewnętrznych.
• Potwierdzanie tożsamości nadawcy tzw. podpisem elektronicznym. (Podpis elektroniczny zapewnia oprogramowanie wszystkich E-mail, w Polsce korzysta się ze standardów oprogramowania, w których podpis elektroniczny jest emitowany automatycznie, niedostrzegalnie dla użytkownika, np. w Lotus Notes. Podpis elektroniczny jest powszechnym i najmniej istotnym elementem zabezpieczenia przekazu informacji).

Dostęp do urządzeń elektronicznych zawierających informacje i dokumenty najczęściej wymaga znajomości hasła lub numeru identyfikacyjnego PIN (Personal Identification Number). Obecnie coraz częściej stosuje się techniki biometryczne pozwalające na rozpoznawanie użytkownika z jego charakterystycznych cech budowy. Najczęściej stosowane są skanery sprawdzające geometrię dłoni czy też odciski palców. Stosowanie techniki biometrycznej uwalnia od pamiętania haseł lub wykorzystania ich przez innych.

Ocena stanu teleinformatyki

Polska teleinformatyka znajduje się na 40 miejscu wśród 50 liczących się krajów. Wg studium WITSA (World Information Technology and Services Alliance) świat wydaje rocznie 1,8 biliona dolarów na teleinformatykę, a 6% Globalnego Produktu Brutto stanowi teleinformatyka, natomiast w Polsce ten wskaźnik wynosi 2,3%, na Węgrzech 3,7%, a w Czechach 5,7%. Gorsze wyniki mają tu kraje takie jak Rosja (1,7% PKB przy wydatkach w wysokości 8,5 mld USD) lub Rumunia (0,5% - 450 mln USD). Struktura przychodów z teleinformatyki w Polsce w poszczególnych latach została przedstawiona na rysunku 28. Zdaniem autorów studium rozwinięty sektor teleinformatyczny spełnia rolę bufora w przypadku kryzysów ekonomicznych, ułatwiając szybkie odtworzenie koniunktury. Wydatki na teleinformatykę w Polsce wynoszą rzędu 0,2% PKB, podczas gdy w USA 35,8%, Japonii - 14,7%, w Niemczech - 8,2%.

Rys. 28. Struktura przychodów z teleinformatyki w Polsce w latach 1992-1997

Źródło: Raport WITSA.

Gospodarka elektroniczna

Obecnie obserwujemy przełomowy okres, który charakteryzuje się zmianą filozofii prowadzenia biznesu. Dzieje się tak dzięki nowym możliwościom w docieraniu do klientów i promocji towarów, głównie przez Internet.

Istota E-gospodarki, to przygotowanie oferty dokładnie odpowiadającej potrzebom klientów. Rewolucja Internetowa polega właściwie na stworzeniu możliwości z jednej strony szybkiego dostosowania oferty do aktualnego zapotrzebowania pojawiającego się na rynku, a z drugiej, co jest chyba ważniejsze, doboru najlepszych dostawców i usługodawców w celu przygotowania najkorzystniejszej oferty dla konkretnego klienta.

Łatwość dostępu do informacji o usługach i produktach oferowanych na rynku, pociąga za sobą konieczność budowy bardzo efektywnych systemów logistycznych w celu zapewnienia dostępności do nich. Można więc stwierdzić, że nadchodzący okres to nowe wyzwania dla logistyki, która powinna sprostać potrzebom rozwijającego się społeczeństwa informacyjnego. Dynamikę wzrostu zainteresowania możliwościami nowego medium jakim jest Internet, przedstawia imponująca krzywa wzrostu popularności. Wzrost zainteresowania Internetem stwarza następujące możliwości:

• poszerzanie dostępu do ofert firm i instytucji,
• nowe pola aktywizacji gospodarczej firm poprzez kreowanie nieznanych dotychczas form usług,
• możliwość uproszczenia metod komunikowania się w ramach łańcuchów dostaw,
• usunięcie barier wynikających z geograficznej odległości partnerów gospodarczych.

Rys. 29. Przychód generowany przez Internet w latach 1994-2002

Elektroniczna gospodarka wymusza konieczność współpracy z firmami zewnętrznymi poprzez stale rozwijające się łącza telekomunikacyjne i sieci komputerowe, zdecydowanie polepszające wyniki finansowe. Pierwszym obszarem, w którym dostrzeżono te możliwości była produkcja i dystrybucja dóbr niematerialnych, takich jak utwory wszelkiego rodzaju i produkty programistyczne, nie wymagające fizycznej dystrybucji (transport, składowanie). Drugim, działalność biur turystycznych i przewoźników, którzy uzyskali w ten sposób łatwy kontakt z klientami, sprzedając swoje usługi bezpośrednio na stronach WWW, dając jednocześnie możliwość wirtualnego zapoznania się z przedstawianymi propozycjami.

Obecnie ukształtował się podział typologiczny w ramach pojęcia e-commerce wyróżniający charakter łącza informacyjnego:

• B2C (ang. Business-to-Consumer) - przepływ informacji na linii: Firma - Klient, gdzie inicjatorem i realizatorem kontaktów jest klient, korzystający wszakże ze środowiska udostępnionego na stronach WWW przygotowanych przez przedsiębiorstwo;
• B2B (ang. Business-to-Business) - przepływ informacji pomiędzy systemami informatycznymi partnerów instytucjonalnych, realizowany w sposób automatyczny.

Rys. 30. Wydatki konsumpcyjne w Internecie w Europie w latach 1997-2002

Elektroniczna gospodarka pozwoliła, poprzez indywidualizację potrzeb, określić pojęcie kategorii klienta i na tej podstawie konstruować lepiej sprawdzające się prognozy popytu. Z drugiej jednak strony, poprzez wprowadzenie łatwo dostępnych do porównania ofert pojawiających się na stronach WWW w Internecie, klient uzyskał proste w użyciu narzędzie dostępu do aktualnych informacji rynkowych, aktualizowanych na bieżąco. W wielu przypadkach posunięto się jeszcze dalej, dając klientowi, na podstawie wiedzy o stanie swoich finansów, możliwość zaproponowania akceptowalnej przez niego ceny. W tym momencie do decyzji, np.: linii lotniczej, należy to czy chce pozostawić puste fotele, czy sprzedać miejsca taniej. Istotną niedogodnością dla klientów wirtualnych przedsiębiorstw może być więc jedynie zdolność do fizycznego zabezpieczenia przez oferenta odpowiedniego poziomu realizacji dostaw kupionych produktów czy usług. To zadanie jest realizowane głównie przez firmy logistyczne - dostarczające zamówiony towar prosto do drzwi konkretnego klienta - które w Polsce nie skorzystały jeszcze z rozwoju handlu elektronicznego, chociaż ich przedstawiciele twierdzą, że są przygotowani do współpracy z internetowymi sklepami (1).

Z powyższych faktów wynika, że największą szansę na zyski w przyszłości mają firmy posiadające: bogate zaplecze w postaci: wiedzy o potrzebach klientów i możliwościach swoich, a także partnerów biznesowych oraz sprawne kanały logistyczne.

Barierą w rozwoju elektronicznej gospodarki jest brak kompleksowych regulacji prawnych dotyczących jej funkcjonowania i to zarówno w Polsce, jak i w krajach OICD.

Obecnie w Polsce brak wiarygodnych danych o dynamice rozwoju gospodarki elektronicznej. Ministerstwo Gospodarki począwszy od 2000 roku zamierza monitorować ten proces. Z najnowszych informacji w wydawnictwach specjalistycznych wynika, że w Polsce działa ok. 300 firm, które oferują bezpośredni zakup towarów i usług przez Internet (2), a przychody sklepów internetowych w 1999 r. osiągnęły wartość zaledwie 32 mln zł (3).

Literatura

1. A. Hendler, Gotowość jest, klientów brak, Businessman, e-biznes, maj 2000 r., s. 64

2. M. Burczyk, Tato kup mi żółwia w sieci, Businessman, e-biznes, maj 2000 r., s. 57

3. A. Hendler, Gotowość..., op. cit.