Dotacje unijne w projektach transportowych

Joanna Lech, p.o. dyrektora Centrum Unijnych Projektów Transportowych

Od 2007 roku sektor transportu w Polsce wspierany jest przez środki pochodzące z różnych programów unijnych. Już trzynasty rok Centrum Unijnych Projektów Transportowych (CUPT) wspiera polskich beneficjentów na różnych etapach procesu przygotowania i realizacji inwestycji. Pełniąc funkcję instytucji pośredniczącej, odpowiadamy za przeprowadzenie konkursów i ocenę projektów oraz za proces udzielania i rozliczania dotacji w sektorze transportu w Programach Operacyjnych Infrastruktura i Środowisko (POIiŚ), Polska Wschodnia (POPW), a także w ramach instrumentu "Łącząc Europę" (CEF) ściśle współpracując z Ministerstwem Infrastruktury oraz Ministerstwem Funduszy i Polityki Regionalnej.
POIiŚ 2014-2020 jest Programem o największym zasięgu i poziomie dofinansowania dla inwestycji transportowych. Ze środków POIiŚ finansowane są projekty infrastrukturalne o znaczeniu strategicznym dla rozwoju kraju i regionów. To największy program funkcjonujący w ramach Funduszy Europejskich nie tylko w Polsce, ale i w pozostałych krajach członkowskich.
Dużym wsparciem dla regionu Polski Wschodniej jest zaś POPW 2014-2020. Jest to instrument wsparcia, który finansuje projekty przyczyniające się do gospodarczego i społecznego rozwoju 5 województw: lubelskiego, podlaskiego, podkarpackiego, świętokrzyskiego i warmińsko-mazurskiego. Program ma na celu zwiększenie ich konkurencyjności, dlatego wspiera m.in. inwestycje w komunikację miejską, drogi i kolej.
Kolejny program, którym opiekuje się CUPT, to Instrument "Łącząc Europę" (Connecting Europe Facility - CEF), który zastąpił Fundusz TEN-T. Celem CEF Transport - obok energetyki i telekomunikacji - jest rozwój infrastruktury transportowej leżącej w transeuropejskiej sieci transportowej TEN-T. Do końca 2019 r. w ramach POIiŚ 2014-2020 w sektorze transportu podpisano 283 umowy na łączną kwotę 73,6 mld zł ze środków UE, co stanowi 86% dostępnych środków unijnych. Zatwierdzono płatności na kwotę 38,3 mld zł środków UE, co stanowi 45% dostępnych środków UE w ramach sektora transportu.
Projekty transportowe, za których finansowanie odpowiada CUPT, są realizowane w ramach czterech osi priorytetowych - III, IV, V, VI. Syntetycznie ujętym efektem rzeczowym wybranych produktów w ramach priorytetów III, IV i V z działań 3.1, 4.1-2 i 5.1-2 będzie 1838 nowych i 92 km zmodernizowanych dróg, 14 581 km linii kolejowych wyposażonych w system ERTMS, 1058 km przebudowanych lub zmodernizowanych linii kolejowych, a także 504 zakupionych lub zmodernizowanych pojazdów kolejowych.
Pozostałe wskaźniki produktu w ramach osi III w działaniach 3.1. i 3.2 to m.in. wsparcie dla 8 portów lotniczych, 17 intermodalnych terminali przeładunkowych, w tym 8 terminali zbudowanych lub rozbudowanych, zlokalizowanych w sieci TEN-T oraz 7 112 m.b. długości zbudowanych lub zmodernizowanych nabrzeży w portach morskich oraz 75 km zmodernizowanych torów wodnych i podejściowych. Natomiast celem w obszarze śródlądowych dróg wodnych jest 69 km nowych lub zmodernizowanych dróg i realizacja 350 budowli hydrotechnicznych.
W priorytecie VI efektem rzeczowym działania 6.1 "Rozwój niskoemisyjnego transportu zbiorowego w miastach" będzie 219 km nowych lub zmodernizowanych linii tramwajowych i linii metra oraz 980 szt. zakupionych lub zmodernizowanych jednostek taboru pasażerskiego w publicznym transporcie zbiorowym komunikacji miejskiej.
W ramach POPW 2014-2020 do końca ubiegłego roku zostało wykorzystanych 100% środków - zawarto 9 umów o dofinansowanie z PKP PLK SA na łączną kwotę 1,6 mld zł. Do końca 2019 roku zostało zatwierdzonych 59% płatności, co daje łącznie prawie 1 mld zł środków UE. Założonym efektem realizacji projektów w III osi POPW 2014-2020 (Ponadregionalna Infrastruktura Kolejowa) jest przebudowanie lub zmodernizowanie 548 km linii kolejowych, w tym 110 km w sieci TEN-T.
W ramach CEF dla projektów z tzw. Koperty Narodowej do końca ubiegłego roku zostało podpisanych 29 Grant Agreement na łączną kwotę 3,8 mld EUR dofinansowania ze środków UE. Dla tych projektów, do 31 grudnia 2019 r. zostało zatwierdzonych 30,6% wydatków.
W ramach CEF celem określonym do osiągnięcia w projektach dla linii kolejowych jest ich przebudowanie na odcinku 912 km, wyposażanie w system ERTMS/ETCS na długości 990 km i zelektryfikowanie 31 km, a także zmodernizowanie systemu sterowania ruchem kolejowym i transmisji danych na odcinku 232 km oraz budowa lub modernizacja 7 km linii w układach transportowych portów morskich.
Rezultatem w ramach CEF dla projektów drogowych będzie 110 km wybudowanych lub przebudowanych dróg, 18 km zbudowanych lub zmodernizowanych dróg w układach transportowych portów morskich. Natomiast dla stacji ładowania pojazdów elektrycznych wartością docelową jest zbudowanie 13-stu takich stacji.
Duża część puli środków unijnych, dostępnych w ramach obecnej perspektywy finansowej, przeznaczona została na wsparcie transportu kolejowego. Dzięki tym środkom postępuje modernizacja głównych linii pasażerskich i towarowych w obrębie całego kraju, łączących główne miasta, ośrodki przemysłowe i gospodarcze oraz porty morskie z zapleczem gospodarczym w głębi kraju. Fundusze Europejskie wspierają także wymianę taboru kolejowego na składy odpowiadające wymogom i oczekiwaniom pasażerów. Środki unijne przeznaczone również zostały na modernizację dworców kolejowych w celu uczynienia z nich miejsc dostępnych i przyjaznych pasażerom. W samym POIiŚ 2014-2020 na cele związane z sektorem kolejowym przeznaczono ponad 5 mld euro ze środków Funduszu Spójności.
W ramach POPW 2014-2020 w sektorze transportu wspierane są projekty modernizacji linii kolejowych na kwotę 0,33 mld euro z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (w lutym 2020 r. kwota ta uległa zwiększeniu do 0,38 mld euro).
Znaczna część środków w ramach obecnej perspektywy finansowej zapewniła też kontynuację programu inwestycyjnego na polskich drogach. Dzięki środkom z POIiŚ 2014-2020 dofinansowanie otrzymały projekty związane z budową autostrad i dróg ekspresowych, czy na przykład tras wylotowych i obwodnic, stanowiących obejścia dla najbardziej zatłoczonych miejscowości. Na ten cel w POIiŚ 2014-2020 przeznaczono ponad 11 mld euro.
Priorytetem Funduszy Europejskich jest jednak też wsparcie transportu publicznego w miastach i aglomeracjach miejskich. W POIiŚ 2014-2020 dedykowano temu celowi odrębną oś priorytetową, w ramach której miasta mogły ubiegać się o dofinansowanie na rozbudowę, modernizację sieci tramwajowej, jak również na zakup taboru tramwajowego czy wymianę przestarzałego autobusowego na nowe autobusy elektryczne wpisujące się w wyzwania związane z neutralnością klimatyczną. Na realizację tych projektów przeznaczono kwotę 2,299 mld euro z Funduszu Spójności.
Ze względu na charakter projektów transportowych (w przeważającej mierze to duże projekty infrastrukturalne), podstawowe problemy związane są z procesem przygotowawczym i procesem inwestycyjnym. Proces przygotowawczy obejmuje prace koncepcyjno-programowe, przygotowanie dokumentacji środowiskowej (często z oceną oddziaływania na środowisko) i wreszcie przygotowanie projektów budowlanych. Podstawą przyznania dotacji unijnych są dobrze przygotowane studia wykonalności oparte na wiarygodnych analizach transportowych (kwestia popytu). Ważnym elementem jest proces zamówień publicznych, który pozwala wybrać najkorzystniejszą ofertę. W procesie wdrażania projektów istotne jest przestrzeganie warunków przyznanego dofinansowania (zawartych w dokumentacji aplikacyjnej i umowie o dofinansowanie). Po zakończeniu realizacji projektów, beneficjenci powinni pamiętać także o trwałości projektów.
Wśród najistotniejszych problemów beneficjentów współpracujących z CUPT są m.in.: wzrost kosztów inwestycji, odstąpienie od umów z wykonawcami i konieczność powtarzania postępowań, brak dostatecznej liczby dostawców, duża liczba inwestycji w tym samym miejscu, długotrwałe procedury udzielania zamówień publicznych czy długotrwały proces uzyskiwana decyzji administracyjnych. Zawsze, gdy jest to możliwe, CUPT podejmuje działania, w szczególności - współuczestniczy w uzgadnianiu źródeł finansowania i szuka rozwiązań, aby osiągnąć zakładany cel, pozostaje w stałym kontakcie z UZP/PG, prowadzi także stały dialog z instytucjami zaangażowanymi w proces inwestycyjny oraz szczegółowy monitoring m.in. w zakresie certyfikacji oraz kwalifikowalności kosztów projektów, prowadzi też działania weryfikujące ex-ante dokumentację przetargową.
Obecna perspektywa finansowania unijnego 2014-2020 właśnie się kończy, a nowy budżet 2021-2027 jest przedmiotem negocjacji państw członkowskich, w tym Polski, w Radzie Unii Europejskiej z głównym celem do osiągnięcia w 2050 r. wskazanym przez Komisję Europejską, czyli neutralnością klimatyczną w UE. Ma to nastąpić m.in. poprzez inwestycje w rozwiązania technologiczne, większą dbałość o perspektywę obywatela w kontekście skutków inwestycji i dostosowanie działań politycznych w ważnych obszarach, takich jak: polityka przemysłowa, finanse i badania naukowe. Cele nowej perspektywy finansowej to: cyfryzacja, dekarbonizacja, innowacje realizowane w ramach 5 celów szczegółowych.
CUPT, wychodząc naprzeciw tym wyzwaniom, zorganizował na początku tego roku konferencję pn. "Metody liczenia poziomu zanieczyszczeń w projektach transportowych". Uczestnicy zostali zapoznani z metodami stosowanymi dla projektów transportu publicznego przez CUPT, Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz Europejski Bank Inwestycyjny, a już wkrótce wydane zostaną przez CUPT wytyczne dla wnioskujących o środki unijne do szacowania kosztów jednostkowych emitowanych zanieczyszczeń z sektora transportu oraz wypracowanie wskaźników do wyliczeń emisji zanieczyszczeń pochodzących z transportu w projektach.

Dane na dzień 02.03.2020 r.

 O dotacjach Unii Europejskiej dla transportu czytaj także :
- LOTOS Kolej inwestuje w tabor