Obrót towarowy z zagranicą - jego charakter, natura i rodzaje

Roman Andrzejewski, ekspert z Łukasiewicz - Instytutu Logistyki i Magazynowania:

Obrót towarowy z zagranicą - jego charakter, natura i rodzaje
Obrót towarowy z zagranicą może przybierać różne formy. Może opierać się na:
- handlu wewnątrzunijnym:
- polegającym na dostawie towaru do Polski z innego państwa UE (WNT) lub dostawie towaru z Polski do innego państwa UE (WDT)
- polegającym na dostawie poza terytorium Polski (dostawa na terytorium innego państwa lub państw UE - np. zakup w Niemczech i wysyłka do Włoch)

- handlu pozaunijnym:
- związanym z przywozem (import) lub wywozem (eksport) towaru na lub z terenu UE
- związanym z przemieszczaniem towaru poza terenem UE (np. zakup na Ukrainie i sprzedaż do Białorusi)

- handlu mieszanym (hybrydowym) łączącym oba typy handlu - np. sprowadzenie towaru z USA, dokonanie odprawy w Holandii (import) i późniejsza dostawa do Czech (WDT) - te transakcje często też nazywane są transakcjami łańcuchowymi lub wielostronnymi (supply chain)

Tego rodzaju rozwiązania gwarantuje nam zasada swobody zawierania umów i kształtowania stosunków handlowych.
Pamiętać też należy, że nie każdy obrót towarowy łączy się z obrotem handlowym. W rezultacie może być tak, iż opisanej powyżej wymianie towarowej nie musi towarzyszyć faktura handlowa, zaś przewóz może odbywać się na podstawie innej dokumentacji logistycznej np. delivery note, list przewozowy czy nawet faktura pro-forma.
Istotnym jest również to, iż w przypadku nawiązywania stosunków handlowych z partnerem zagranicznym zachodzi konieczność ustalenia z nim relacji i podziału ról w dziedzinie gestii transportowej, w tym powstałych na tej płaszczyźnie kosztów i odpowiedzialności oraz miejsca ich przeniesienia z kupującego na sprzedającego. Taki standard budują Międzynarodowe Reguły Handlu Incoterms 2020, którego formuły (np. EXW, CIF, DAP, CIP), powinny być ustalane i wpisywane w dokumentacji handlowej (kontrakt, umowa, faktura).

Obrót z krajami trzecimi - handel pozaunijny i odprawy celne
Obrót z krajami trzecimi polega na przewozie towaru i jego przemieszczaniu nie tylko pomiędzy państwami, ale głównie pomiędzy obszarami celnymi, które te państwa tworzą. Jednocześnie zasadą jest, iż zmiana obszaru celnego prowadzi do obowiązku dokonywania odpraw celnych, przy czym zawsze jest to podwójny obowiązek dotyczący wywozu z kraju wysyłki (eksport) i przywozu na teren państwa konsumpcji (import). W przypadku transferu przez terytorium innego państwa, które nie uczestniczy w transakcji, dochodzi jeszcze kolejny rodzaj czynności lub odpraw nazywany tranzytem.
Zatem dokonując obrotu towarowego, gdzie gestia transportowa należy tylko do jednej ze stron transakcji (np. EXW, DDP) trzeba zdawać sobie sprawę, iż wspomniany obrót wymaga podejmowania formalności celnych, zarówno w kraju wywozu jak i w kraju przywozu, a przynajmniej znajomości towarzyszących temu obowiązków i przepisów. Zawsze też po pomoc w tym względzie można udać się do przedstawiciela celnego, czyli przysłowiowej agencji celnej. Niemniej również w tym zakresie trzeba wykazać się znajomością odpowiednich reguł. Są one bowiem zróżnicowane i mogą być odmienne w wielu krajach.

Przedstawiciel celny (agencja celna) w UE
Już przykład Unii Europejskiej pokazuje, że zasady związane z delegowaniem formalności celnych i ich przenoszeniem na agencje celne nie są zunifikowane. Wprawdzie przedstawicielem celnym w UE może być każda osoba, której powierzono wykonywanie czynności wynikających z prawa celnego, niemniej każde państwo członkowskie może określić swoje warunki, na których przedstawiciel celny będzie świadczył usługi na jego terenie. W efekcie również na terenie samej UE zasady współpracy z agencjami celnymi i powierzania im zadań mogą przybierać różne formy a nawet ograniczenia. Co łączy wszystkie państwa UE to zapis Unijnego Kodeksy Celnego mówiący o obowiązku udzielenia takiej agencji pełnomocnictwa (upoważnienia) z określeniem rodzaju przedstawicielstwa:
- przedstawicielstwo pośrednie (przedstawiciel celny działa we własnym imieniu, lecz na rzecz podmiotu, który go upoważnił)
- przedstawicielstwo bezpośrednie (przedstawiciel celny działa w imieniu i na rzecz podmiotu, który go upoważnił).
Wspomniany rodzaj przedstawicielstwa wpływa zasadniczo na zakres odpowiedzialności za czynności wykonywane przed organami celnymi. W przypadku przedstawicielstwa bezpośredniego cała odpowiedzialność (zapłata cła i podatku w prawidłowej wysokości) spoczywa na podmiocie, który ustanowił przedstawiciela, zaś przy przedstawicielstwie pośrednim odpowiedzialność ta ma charakter solidarny, a zatem dotyczy zarówno uczestnika obrotu towarowego jak i jego przedstawiciela (agencji celnej).
Upoważnienie może mieć też charakter substytucyjny, co oznacza że przedstawiciel celny może udzielić dalszego upoważnienia do wykonania określonych czynności, niemniej może to zrobić wyłącznie za zgodą osoby udzielającej upoważnienia.
Upoważnienie powinno też określać zakres umocowania przedstawiciela, czyli spis czynności w zakresie których może on reprezentować dany podmiot. Dobrze jest też określić w upoważnieniu termin jego obowiązywania - w przeciwnym razie agencja będzie mogła wykonywać czynności stale, a chcąc jej ograniczyć te uprawnienia trzeba będzie je wypowiedzieć lub odwołać.
Udzielenie upoważnienia jest wymogiem formalnym koniecznym do tego, aby dana agencja reprezentowała podmiot powierzający jej załatwienie formalności celnych. Nie zamyka ona jednak drogi do tego, aby obok upoważnienia z agencją spisać umowę na świadczenie usług, tak jak z każdym innym podmiotem, który wykonuje usługi niematerialne (biuro rachunkowe, obsługa prawna). Ma to szczególne znaczenie w przypadku przedstawicielstwa bezpośredniego, gdzie, jak już wspomniano cała odpowiedzialność finansowa spoczywa na podmiocie, zaś agencja jest tylko reprezentantem. Zatem aby ułatwić przenoszenie takiej odpowiedzialności na agencję celną, zwłaszcza przy jej ewidentnej winie, konieczne jest podjęcie działań na drodze cywilnej, a tutaj już istotne są prawa i obowiązki wynikające z treści wspomnianej umowy. Jak pokazuje praktyka, dążenie do spisania umowy nie jest powszechne, niemniej jej zawarcie dyscyplinuje zachowania agencji i podnosi jakość świadczonych przez nią usług.

Dokumenty potrzebne do odprawy
Jak wynika z przepisów prawa celnego w celu dokonania odprawy celnej, zarówno samodzielnie jak i przez agencję celną, konieczne jest posiadanie odpowiednich dokumentów.
Jeśli chodzi o procedury celne związane z przywozem wymagane są następujące dokumenty:
- faktura lub inny dokument określający wartość celną towaru - pozwala prawidłowo określić podstawę naliczenia cła i podatków;
- specyfikacja towarów lub lista towarowa - jeżeli faktura nie spełnia roli specyfikacji;
- dokumenty wymagane w celu zastosowania preferencyjnych ustaleń taryfowych - chodzi o dokument pochodzenia - np. świadectwo EUR-1 lub deklaracja lub oświadczenie na fakturze, lub innym dokumencie handlowym (specyfikacji), które pozwala na zastosowanie stawki preferencyjnej w przywozie;
- upoważnienie (pełnomocnictwo) dla przedstawiciela celnego - nie wymaga każdorazowego jego sporządzania jeżeli wcześniej wydany dokument w tym zakresie pozostaje ważny; dotyczy to również przypadku, gdy przedstawicielem jest pracownik firmy
- pozwolenie, zezwolenie lub inne dokumenty, jeżeli są wymagane w związku z przywozem towarów - dotyczy procedur specjalnych, takich jak uszlachetnianie czy też odprawa czasowa;
- dokumenty, na podstawie których można określić podstawę opodatkowania towarów, jeżeli faktura lub inny dokument służący do ustalenia wartości celnej towarów nie zawiera niezbędnych danych do ustalenia tej podstawy - zazwyczaj dotyczy faktury transportowej lub oświadczenia o kosztach transportu, jeżeli gestia transportowa jest po stronie importera;
- dokumenty, na podstawie których można dokonać klasyfikacji taryfowej towaru, takie jak certyfikat wystawiony przez producenta lub uprawnioną do tego placówkę badawczą, zawierający skład chemiczny i surowcowy towaru (do 100%), informacje o procesie produkcyjnym, opinia rzeczoznawcy, specyfikacja określająca budowę i funkcjonalność urządzenia lub inne dokumenty pozwalające na identyfikację towaru;
- inne dokumenty, jeżeli są wymagane na podstawie przepisów odrębnych (np. koncesja, zezwolenia itp.).
Dodatkowo organ celny może żądać przedłożenia:
- dokumentów przewozowych (CMR);
- dokumentów odnoszących się do poprzedniej procedury (np. składowanie w magazynie celnym);
- wykaz opakowań lub równoważny dokument określający zawartość każdego opakowania.
Odnośnie procedur wywozowych konieczne jest posiadanie takich dokumentów jak:
- faktura albo w przypadku braku faktury - faktury prowizorycznej lub faktury pro-forma, która dotyczy zadeklarowanej wartości;
- pozwolenie, zezwolenie lub inne dokumenty, jeżeli są wymagane w związku z wywozem, uszlachetnianiem biernym lub powrotnym wywozem towarów;
- oraz analogicznych jak w przywozie dokumentów np. specyfikacji, dokumentów pochodzenia, upoważnienia dla agencji celnej czy też innych dokumentów czyniących obrót legalnym (np. koncesja, zezwolenia).
Co istotne w wywozie - faktura handlowa może być zastąpiona, jak już wcześniej wskazano - fakturą prowizoryczną lub fakturą pro-forma, a także umową sprzedaży czy aktem darowizny.
Jednocześnie trzeba pamiętać, że tylko niektóre z tych dokumentów, które zostały wymienione powyżej dostarcza się do organu celnego. Większość z nich bowiem, z uwagi na elektroniczny charakter zgłoszenia celnego, powinno zostać jedynie wymienione w polu 44 zgłoszenia i być w posiadaniu uczestnika obrotu. Są zaś dostarczane tylko na wezwanie organu w formie scanu zapisanego jako dokument w formacie pdf z wykorzystaniem aplikacji e-Załączniki, lub dedykowanego adresu poczty e-mail właściwego oddziału celnego. Natomiast wykaz dokumentów, dla których istnieje obowiązek przedstawienia ich organowi celnemu na etapie składania elektronicznego zgłoszenia celnego można znaleźć na PUESC.

Uwaga! Na mocy art. 86 ustawy Prawo celne organ celny w Polsce może też żądać od strony postępowania:
- urzędowego tłumaczenia na język polski dokumentów sporządzonych w języku obcym;
- przedłożenia dokumentów zagranicznych zalegalizowanych przez właściwe organy polskie działające w kraju albo polskie przedstawicielstwa dyplomatyczne lub urzędy konsularne.